Usytuowanie administracyjne i geograficzne
Usytuowanie administracyjne
Świebodzice położone są w południowej części Dolnego Śląska, około 30 km od granicy Polski z Czechami i administracyjnie wchodzą w skład Powiatu Świdnickiego. Od południa miasto graniczy bezpośrednio z Wałbrzychem. Południowymi krańcami miasta biegnie granica Książańskiego Parku Krajobrazowego, gdzie znajduje się fragment parku zamkowego Książa. W obręb miasta włączono dwie dawne wsie, obie ciągnące się wzdłuż rzeki Pełcznicy: na południowym zachodzie śródgórską Pełcznicę, zaś na północnym-wschodzie równinne Ciernie. Świebodzice, wraz z innymi samorządami z regionu tworzą tzw. Aglomerację Wałbrzyską.
Szlaki komunikacyjne
Świebodzice są znaczącym węzłem drogowym południowo-zachodniej Polski. Południowo- wschodnimi obrzeżami miasta biegnie trasa komunikacyjna o znaczeniu krajowym nr 35 z Wrocławia przez Świdnicę, Wałbrzych do byłego przejścia granicznego z Republiką Czeską w Golińsku. Od niej na północny-zachód przez miasto odchodzi trasa krajowa nr 34 do Dobromierza i drogi nr 5. W mieście bierze swój początek droga wojewódzka nr 374 i prowadzi do Jawora przez Strzegom. Na terenie Świebodzic swój początek mają również trasy o znaczeniu wojewódzkim nr 371 i 373. Od trasy krajowej nr 34 tuż za zabudowaniami miasta odchodzi droga do Kamiennej Góry przez Stare Bogaczowice, zaś z Cierni lokalna szosa do Milikowic.
Odległości do wybranych miast regionu, kraju i stolic europejskich.
Odległości od Świebodzic do wybranych miast regionu i kraju
Odlełość od Świebodzić do wybranych miast regionu i kraju
Odlełość od Świebodzić do wybranych miast regionu i kraju
- Jelenia Góra 54 km
- Wrocław 68 km
- Kraków 325 km
- Szczecin 385 km
- Gdańsk 532 km
- Warszawa 430 km
Odległość od Świebodzić do wybranych stolic europejskich
- Praga/Praha (CZ) 218 km
- Berlin (D) 324 km
- Bratysława/Bratilava (SK )385 km
- Wiedeń/Wien (A) 390 km
Kolej
Elementem uzupełniającym jest przebieg przez miasto linii kolejowej nr 274 Wrocław Świebodzki – Zgorzelec/Görlitz. Świebodzice posiadają bezpośrednie połączenia między innymi z takimi miastami jak: Wałbrzych, Jelenia Góra, Szklarska Poręba, Wrocław, Poznań, Kalisz, Szczecin, Warszawa, Opole, Częstochowa, Bydgoszcz, Gdańsk, Gdynia, Sopot. Dworzec PKP w Świebodzicach znajduje się we wschodniej części miasta, około 1,5 km od centrum.
Lotnisko
W północno-zachodniej części miasta działa lotnisko Gminy Świebodzice, na którym mogą lądować i startować niewielkie statki powietrzne. W przyszłości ma ono stanowić lokalny port lotniczy. Lotnisko od 2012 roku figuruje w ewidencji lądowisk Urzędu Lotnictwa Cywilnego. Na lądowisku mogą być obsługiwane całodobowo samoloty o dopuszczalnej masie startowej do 5.700 kg. W chwili obecnej do dyspozycji pilotów przeznaczona jest trawiasta droga startowa o długości 750 m.
Usytuowanie geograficzne
Miasto położone w środkowym biegu niespokojnej, górskiej Pełcznicy, będącej największym, prawym dopływem Strzegomki, na Pogórzu Świebodzickim u stóp Gór Wałbrzyskich. Świebodzice leżą na średniej wysokości 260-330 m n.p.m. Najniżej położonym punktem jest dolina Pełcznicy poniżej ujścia do niej Lubiechowskiej Wody (235 m n.p.m), zaś najwyższy punkt w mieście to zbocze Góry Garbnik (422 m n.p.m.). Pod względem geograficznym Świebodzice usytuowane są w pasie Obniżenia Podsudeckiego, na styku dwóch mezoregionów: od strony południowej - Pogórza Świebodzickiego (południowo-wschodnia część Pogórza Wałbrzyskiego), stanowiącego część Sudetów Środkowych, od północnej - Równiny Świdnickiej, stanowiącej część Przedgórza Sudeckiego. Miasto zajmuje bardzo rozległy teren, a jego obszar liczy 30,4 km2. Świebodzice rozciągają się w ułożeniu niemal południkowym na odległość prawie 10 km. Ich nietypowe położenie charakteryzują bliżej współrzędne geograficzne krańca północnego (południowo-zachodni skraj lasu pomiędzy Cierniami i Grochotowem) 50o53'22" szerokości geograficznej północnej; krańca południowego (600 m od góry Kamieńsko) 50o50'09" szerokości geograficznej północnej; krańca wschodniego (od ostatnich zabudowań w Cierniach, 1 km w dół rzeki Pełcznicy) 16o23'25" długości geograficznej wschodniej: krańca zachodniego (ok. 400 m na północny- zachód od góry Kamieńsko) 16o15'17" długości geograficznej wschodniej. Południowa część miasta stanowi samodzielną jednostkę geologiczną określaną jako depresję Świebodzic.
Depresja Świebodzic
Granicami Depresji Świebodzic są przede wszystkim linie uskoków. Na południu oddziela ją od Gór Sowich dyslokacja Szczawnika, czyli zaburzenia w układzie skał, spowodowane ruchami skorupy ziemskiej; na wschodzie granica biegnie wzdłuż brzeżnego uskoku Sudetów., natomiast po zachodniej stronie granice stanowi dyslokacja Strugi. Zasięg północny ze względu na występujące tu przefałdowania skał powstałe na granicy syluru i dewonu, w fazie górotwórczej nazwanej dla tego obszaru kaledonikiem kaczawskim, powstaje trudny do ustalenia.
Sama niecka zbudowana jest ze skał górnego dewonu. W różnych jej częściach odkładane były piaskowce, mułowce, oraz wapienie rafowe. W tych ostatnich szczególnie dużo jest świadectw bogactwa dawnego życia. Na dnie płytkiego dewońskiego morza w tym czasie występowały ramienionogi, koralowce, ślimaki, małże, liliowce, trylobity, glony wapienne, oraz gąbki. Na głębszych wodach dominowały formy aktywnie pływające jak łodziki, czy pierwsze paleozoiczne amonity. Do tego morza wpadały również rośliny rosnące na okolicznych lądach. Całość z biegiem czasu uległa skamienieniu i jest świadectwem przeszłości obecnych terenów Świebodzic, była przedmiotem licznych opracowań paleontologicznych. W celu zachowania tego dziewictwa najcenniejsze stanowisko „Jeziorko Daisy" w 1998 r. zostało objęte ochroną rezerwatową.
Klimat temperatura i opady
Klimat Świebodzic i ich otoczenia kształtuje w dużej mierze rozciągające się w kierunku południowym pasmo Gór Wałbrzyskich. Miasto znajduje się na pograniczu dwóch regionów klimatycznych, a mianowicie:
1. Pierwszy określany jest mianem przedgórskiego lub przejściowego. W jego zasięgu znajduje się centralna i północna część miasta. Są to tereny położone na północ od sudeckiego uskoku brzeżnego (obszar Przedgórza Sudeckiego). Obszar ten charakteryzuje się między innymi średnią temperaturą roczną poniżej 8° C i temperaturą okresu wegetacyjnego poniżej 14° C. Okres wegetacyjny zaczyna się tu w pierwszej dekadzie kwietnia i trwa od 179 do około 190 dni. Opady w tym czasie są większe niż w pozostałych regionach na przedsudeckim obszarze Dolnego Śląska i wynoszą średnio 700, a nawet 800 mm rocznie. Największe opady występują w miesiącu lipcu, zaś najniższe w październiku.
2.Drugi, określany mianem klimatu podgórskiego. W jego zasięgu znajdują się południowe obszary miasta, takie jak dzielnica Pełcznica wraz z otaczającym miasto od południa Pogórzem Świebodzickim ( Pogórze Wałbrzyskie, Sudety Środkowe). Charakteryzuje się on niższą średnią temperaturą roczną, wyższymi opadami, krótszym okresem wegetacyjnym oraz większą liczbą dni zalegania pokrywy śnieżnej.
W mieście nie ma oficjalnej stacji meteorologicznej. W okolicach miasta znajdują się dwa posterunki meteorologiczne: w Pszennie k/ Świdnicy (14 km.) i Szczawnie -Zdroju k/ Wałbrzycha (7 km.) Dane klimatyczne z Pszenna bez większych zastrzeżeń można odnieść do pierwszego regionu klimatycznego (przedgórskiego), zaś dane z posterunku w Szczawnie -Zdroju do drugiego regionu (podgórskiego).
Ruchy powietrza
Na dość łagodny klimat okolic Świebodzic, usytuowanych w regionie przejściowym, oddziaływują głównie masy powietrza podzwrotnikowego, napływające tutaj przez cały rok znad Azorów i Morza Śród ziemnego. Przynoszą one ciepło i dużo wilgoci. Latem docierają za pośrednictwem wiatrów północno-zachodnich. W okresie zimowym pojawiają się odwilże i ocieplenia, natomiast latem występują nagłe ochłodzenia i częste opady. Zimą docierają tu także, z powodu braku naturalnej osłony od północnego-wschodu, masy powietrza kontynentalnego znad północnej Syberii i Europy Wschodniej przynosząc pogodę suchą i mroźną. Podobnie też i latem zdarzają się dni bardzo słoneczne i ciepłe, co bywa zasługą prądów powietrza, docierających tu znad północnej Afryki, Azji Mniejszej i południowo-wschodniej Europy.
Wiosną, zwłaszcza w kwietniu, często występuje bardzo zmienna pogoda związana ze znaczną różnicą temperatur między północnymi i południowymi obszarami. Charakteryzuje się zimnem, opadami deszczu i śniegu przeplatanych okresami słonecznej pogody. W Świebodzicach najcieplejszym miesiącem jest lipiec, a najzimniejszym styczeń. Najsilniejsze wiatry wieją od grudnia do marca i osiągają prędkość od 3,6 m/sek do 4,5 m/sek. Najmniej odczuwalne są wiatry w lipcu i sierpniu, co wynika generalnie z niewielkich ruchów powietrza w tym okresie na obszarze całego Śląska. Siła wiatru spada wówczas do 2 m/sek.
Wody. Pełcznica i jej dopływy
Obszar Świebodzic rozciąga się w części prawego dorzecza Strzegomki, będącej lewobrzeżnym dopływem Bystrzycy. Przez Miasto przepływa w swoim środkowym biegu rzeka Pełcznica. Pełcznica ma swoje źródła w Górach Wałbrzyskich, około 450 m n.p.m. i podąża w kierunku północnym ku pogórzom Wałbrzyskim i Świebodzickim w Sudetach Środkowych. Poniżej świebodzickiej dzielnicy Pełcznica rzeka pokonuje główny próg sudecki i wypływa na płaskie tereny Obniżenia Podsudeckiego i dalej Równiny Świdnickiej, stanowiącej obszar Przedgórza Sudeckiego. Po pokonaniu 39 km wpada do Strzegomki. Pomiędzy Szczawienkiem (część Wałbrzycha), a Pełcznicą (część Świebodzic) Pełcznica płynie w głębokim i malowniczym Wąwozie Książ - jednym z najbardziej atrakcyjnych miejsc w Książąńskim Parku Krajobrazowym. Rzeka płynie między innymi przez Wałbrzych i Świebodzice, duże miasta przemysłowe, po drodze zbierając zanieczyszczenia z tych miast. W Wałbrzychu rzeka jest częściowo skanalizowana i płynie pod ulicami miasta, aż do dzielnicy Stary Zdrój.
Ważniejsze dopływy Pełcznicy to: Szczawnik, Sobięcinka, Lubiechowska Woda i Mokrzeszowski Potok.
Rzeka Pełcznica w dzielnicy Ciernie
Poza Pełcznicą przez Świebodzice przepływają jeszcze następujące cieki wodne:
Szczawnik - największy lewobrzeżny dopływ Pełcznicy. Wpada do niej w górnej części dzielnicy Pełcznica.
Lubiechowska Woda (zwana Lubiechowskim Potokiem) - wpada do Pełcznicy poniżej dzielnicy Ciernie.
Cienia - potok mający swoje źródła na Pogórzu Świebodzickim, u podnóża Góry Garbnik. Wpada do Pełcznicy poniżej Świebodzic.
W obrębie miasta zlokalizowanych jest też kilka stawów powstałych w wyniku eksploatacji piasku, oraz gliny. Blisko centrum znajduje się malowniczy zbiornik na miejscu dawnego kamieniołomu wapienia zwany "Warszawianką". W dzielnicy Pełcznica znajdują się dwa zbiorniki. Jeden z nich to staw hodowlany zlokalizowany przy ul. Kasztanowej, zaś drugi to zbiornik przemysłowy znajdujący się przy ulicy Solnej.
"Warszawnianka"
Staw przy ul. Solnej
Zanieczyszczenia
Do niedawna Pełcznica niosła ogromny ładunek zanieczyszczeń. Powodem tego było istnienie wydobycia węgla na obszarze Wałbrzycha i związane w tym wypuszczanie do rzeki wód kopalnianych a wraz z nimi ogromne składników mineralnych. Również przemysł na terenie Wałbrzycha przyczynił się do zwiększenia ładunku zanieczyszczeń Na skutek zaniedbań w gospodarce komunalnej do rzeki trafiały też ogromne ilości ścieków komunalnych, które były nieprawidłowo, bądź wcale nie były oczyszczane. Skutkiem tego było brak życia biologicznego i nieprzyjemny zapach, oraz ciemny kolor rzeki.
Na skutek restrukturyzacji przemysłu Wałbrzycha w tym na zamykaniu kopalń zanieczyszczenie Pełcznicy znacznie zmalało. Również inwestycje w gospodarkę ściekową dały pożądane efekty. Choć jest jeszcze wiele do zrobienia, to stan rzeki mile zaskoczy każdego kto dawno jej nie widział i ma w pamięci tylko ciemną śmierdzącą wodę. Łatwo wypatrzeć na niej żerujące kaczki. Stwierdzono również występowanie ryb.
Bilans wodny
Mimo przepływających przez Świebodzice kilku cieków miasto w okresie suszy odczuwa dotkliwie deficyt wody. Znajduje się bowiem w niekorzystnych warunkach hydrogeologicznych. Skały kulmowe, które stanowią podstawę budowy geologicznej tego obszaru, są bezwodne lub zawierają tylko znikome ilości wód szczelinowych. Wody gruntowe osiągają tu poziom od 0,5 do 3,9 m, ale zależy to od intensywności opadów atmosferycznych.
W związku z dotkliwymi brakami wody, odczuwanymi zwłaszcza przez przemysł, powiększono poniemieckie zbiorniki wodne lub wybudowano nowe. Między innymi w 1973 r. zbudowano na potoku Zimnik duży zbiornik wodny w miejsce dwóch mniejszych poniemieckich. W 1976 r. rozpoczęto też budowę zbiornika wodnego w Dobromierzu na rzece Strzegomce, mającego zaopatrywać w wodę Świebodzice, Żarów, Jaworzynę Śląską i Świdnicę. Od 1990 r. jest on już w pełni wykorzystywany.
Nie sposób nie wspomnieć również o powodziach, które z racji górskiego charakteru Pełcznicy, są gwałtowne i niszczycielskie. Najbardziej pamiętne wystąpiły w 1997 r. oraz w 2002 r.
Fauna i flora
Flora
Świebodzice są miastem o bogatej florze - lasy obejmują około 290 ha (2,9 km2) ich powierzchni, a pamiętajmy że jest to gmina miejska. W 1981 r. południowa części Świebodzic znalazła się na terenie utworzonego wtedy Książańskiego Parku Krajobrazowego. Objął on zwarte kompleksy leśne Pogórza Wałbrzyskiego w strefie przełomów rzecznych: Strzegomki, Czyżynki, Pełcznicy i Lubiechowskiej Wody. Środowisko przyrodnicze obejmuje różnorodne kompleksy roślinne, w tym środkowoeuropejskie lasy grądowe z bukiem, dębem, lipą, jaworem, klonem, grabem oraz miejscami wprowadzonymi sosną i świerkiem. Cenne przyrodniczo są kompleksy ciepłolubnych roślin łąkowych i muraw. Na terenach pól uprawnych warte odnotowania są kompleksy zarośli: tarniny, głogu i dzikiej róży z uwagi na ich znaczenie jako ostoi dla ptaków i innych zwierząt, czy roślin. W pobliży cieków wodnych występują również zbiorowiska olszyny. Łącznie w okolicach miasta występuje prawie 50 gatunków drzew i krzewów. W samych Świebodzicach znajduje się kilka pięknych i okazałych drzew, stanowiących chlubę tutejszego drzewostanu. W Parku Miejskim rośnie buk pospolity i klon pospolity, liczące w obwodzie po 400 cm oraz jesion wyniosły mający w obwodzie 430 cm. Przy ul. Mikulicza rośnie dąb szypułkowy o obwodzie 500 cm. Osobliwością flory jest także liczący kilkaset lat cis "Bolko" rosnący w dolinie Pełcznicy. Pisał o nim w końcu XVIII w. Aleksander von Humboldt. Tutejszą florę charakteryzują również paprocie (9 gatunków), mchy (ponad 70 gatunków) i porosty (54 gatunki). Duża liczba mchów i porostów w mieście to zasługa bliskości wąwozów Pełcznicy oraz Szczawnika, które pod względem ich liczebności i zróżnicowania są prawdziwym ewenementem przyrodniczym. Spotkać tu można także wiele gatunków roślin zielnych. Prawdziwą ozdobę miasta i okolicy stanowią liczne rododendrony i azalie, a na zboczach wąwozów pojawiają się storczyki: podkolan biały i listeria jajowata oraz lilia złotogłowa i wawrzynek wilcze łyko.
Fauna
Świebodzicka fauna obfituje w wiele ciekawych okazów. Są to przede wszystkim drobne zwierzęta i ptaki (w tym kilka gatunków pojawiających się tylko na tym obszarze), wiele motyli, błonkówek, ryjowców i biegaczowatych. Naliczono tu między innymi 90 gatunków mięczaków. Wśród nich spotkać można interesujące i rzadkie okazy, m.in. bursztynki wysmukłej, świdrzyka ozdobnego, świdrzyka pomrowego, czy ślimaka karpackiego. Bogato reprezentowany jest tu również świat pajęczaków (prawie 200 gatunków) oraz owadów. Wśród tych ostatnich występują liczne gatunki chronione, jak koziróg bukowiec, biegacz fiołkowy, biegacz zielonozłoty, tęcznik lonkarz i tęcznik mniejszy. Na uwagę zasługują też żyjące tu niektóre, objęte ochroną gatunki gadów i płazów: traszka, salamandra plamista, grzebiuszka ziemna, rzekotka drzewna, jaszczurka zwinna, gniewosz plamisty, padalec i zaskroniec. Z rzadszych i chronionych gatunków ptaków spotkać tu można m.in: kanię rudą, drozda śpiewaka, kosa, sowę płomykówkę, pliszkę górską, kukułkę, gołębia turkawkę, myszołowa zwyczajnego, sikorkę bogatkę. Z większych ssaków na uwagę zasługuje coraz rzadszy w tych stronach jeleń szlachetny oraz dzik, sarna, łasica i lis, czy muflon.
Na terenie miasta spotyka się też nietoperze należące do 9 gatunków, w tym największy krajowy nietoperz borowiec wielki. W ostatnich latach na skutek poprawiania się stanu czystości Pełcznicy w jej wodach występują ryby: kiełb i śliż. Z uwagi na walory środowiska naturalnego Książański Park Krajobrazowy stał się bezpośrednim zapleczem rekreacyjnym dla mieszkańców Świebodzic. W celu zapewnienia podniesienia rangi ochrony cennych przyrodniczo obszarów utworzono w 2000 r. rezerwat przyrody "Przełomy pod Książem" obejmujący wąwozy Pełcznicy i Szczawnika.
Bogactwo naturalne
Największym bogactwem naturalnym Świebodzic przez kilka stuleci były skały wapienne. Ich wydobycie rozpoczęto w 1599 r. Na południowo-wschodnim krańcu miasta w kierunku Mokrzeszowa zachował się należący do miasta kamieniołom, którego eksploatację zakończono ostatecznie w 1866 r. Również w samym mieście prowadzono eksploatacje wapieni na potrzeby budowlane. Pozostałością po tym jest obecny zbiornik "Warszawianka". Wydobywany w okolicach miasta surowiec był wypalany w wapiennikach, których pozostałości możemy oglądać nad jeziorkiem "Daisy", oraz w okolicach Cieszowa. Surowiec ten również służył jako znakomity materiał rzeźbiarski. Ze świebodzickiego "marmuru" wykonane są liczne barokowe kominki na zamku Książ jak i chrzcielnica w kościele św Piotra i Pawła.
W pobliżu Szczawna Zdroju usytuowany był prawdopodobnie kamieniołom, z którego pobierano materiał skalny do wytwarzania kamieni młyńskich. Trudnili się tym mieszczanie świebodziccy, co poświadcza przywilej książęcy przyznany tutejszym kamieniarzom. Relacje historyczne wspominają również o występowaniu złota. Wydobywano także ołów i srebro. Okolice Świebodzic, podobnie jak i całe Sudety kryją w sobie wiele kruszców jak i cennych kamieni nie mających już znaczenia przemysłowego i będących ciekawostkami mineralogicznymi.
Obecnie jedynymi eksploatowanymi surowcami na terenie miasta to piaski i żwiry wodno-lodowcowe. W przeszłości wydobywano jeszcze glinę na potrzeby działającej w mieście cegielni. Do ważnych zasobów miasta należy zaliczyć lasy. To one wraz z wybudowaniem kolei zdecydowały o ulokowaniu takich inwestycji jak fabryka zakładów wahadłowych G. Beckera, które produkowano w specjalnych drewnianych skrzynkach.
Ludność
W swojej ponad 700-letniej historii Świebodzice przechodziły różne koleje losu, w których przeplatały się okresy rozkwitu i szybkiego rozwoju gospodarczego, demograficznego z czasami upadku oraz stagnacji. Liczba ludności zawsze była bardzo silnie związana z kondycją ekonomiczną nie tylko samego grodu, ale i całego Dolnego Śląska. Ilu mieszkańców zamieszkiwało miasto? Zawsze to interesowało zarówno władze miejskie, jak i księcia czy hierarchie kościelną. Długo jednak nie odnotowano tych liczb i nie zachowały się do dnia dzisiejszego odpowiednie dokumentu Można jednak na podstawie badań porównawczych stwierdzić, że na początku swojego istnienia Świebodzice nie liczyły więcej niż sto, sto kilkudziesięciu mieszkańców.
Od drugiej połowy XIII wieku liczba ta dość symetrycznie rosła. Jednak dopiero w 1576 roku sporządzono pierwszy inwentarz (spis) w Świebodzicach. Miasto liczyło wówczas około 1500 mieszkańców. W wieku XVII i XVIII rozwój demograficzny miasta przebiegał dość powoli. Przez miasto przetaczały się wojny (1618-1648, 1740-1763), zarazy (1632 i 1633), powodzie (1688 i 1736) i pożary (1640 i 1774), bardzo ograniczające rozwój gospodarczy i demograficzny. Szybki rozwój miasta zaobserwowano po roku 1830 i łączy się on z przemysłem. Na początku XX wieku miasto liczyło 9 tyś mieszkańców.
Liczba ta utrzymała się do II wojny światowej. Lata 1942-1944 przyniosły wzrost liczby mieszkańców związanych z przemieszczeniami wojennymi z bombardowanych miast niemieckich. Zbliżający się front wywoła kolejny exodus ludności Od 1946 roku liczba ludności symetrycznie wzrastała, przyspieszona przyłączeniem do Świebodzic wsi Pełcznica (1957) i Ciernie (1972). Ta ostatnia miejscowość liczyła w chwili przyłączenia 1783 mieszkańców.
Obecnie liczba mieszkańców miasta zbliża się do 23 tysięcy.
Powrót